Pargoeellim njuolgâdusah

Pargoeellim njuolgâdusah (pdf)

Täärhist lii-uv tuu pargosopâmušâst

Pargosopâmušâst miäruštâlloo, moin iävtuiguin pargoh pargojeh. Tot lii juridisávt čannee ijge tast soppum aašijd pyevti mutteđ tâi purgiđ oovtpiälálávt. Jis ovdâmerkkân pargoi orniistâlmijn tâi päälhimäksimist šadda ruossâlâsvuođâtile, vuossâmužžân kiäččoo, mii lii soppum oovtâst.

Toovâ pargosopâmuš ain kirjálâžžân. Njálmálâš-uv lii čannee, mutâ tom tuođâštem lii váddásub. Jis jieh addii mottoom uási pargosopâmušâst, koijâd maid tot meerhâš. Puávtáh meiddei táttuđ sopâmuš mieldásâd já čäittiđ tom veikâ jieijâd vanhimáid tâi pargosaje luáttámušulmui.

Mušte čielgâdiđ aašijd ovdil ko čáláh vuálá, ko ton maŋa siskáldâs lii väädis mutteđ.

Maŋgâ paargon lahtojeijee ääši vuáđuduvá sopâmân

Maaŋgah pargoeellim njuolgâdusah láá soppum jo muuneeld ovdâmerkkân laavâst tâi pargoiähtusopâmušâst. Pargoadeleijee kalga čuávvuđ taid. Jis ääšist lii epičielgâsvuotâ, koijâd pargoadeleijest, luáttámušulmust tâi áámmátlittoost, lii-uv tuu pargosaje kenigâs čuávvuđ mottoom syergi sopâmuš já maht äšši mana ton mield. Suulân 80 % pargein kuleh mottoom pargoiähtusopâmuš vuálá.

Laahâ addel táválávt vyelemuu tääsi, mon puoh pargoadeleijeeh kalgeh čuávvuđ.

Pargoiähtusopâmuš kuáská tiätu syergi pargoadeleijeid. Tobbeen puátih ovdâmerkkân ucemuspälkki já maŋgâ ääšist láá pargee keččâmkuávlust sooppâm pyerebeht ko laavâst (kei sijđo 17). Pargoiähtusopâmuš lii áámmátlito já pargoadeleijeelito ráđádâllâmpuáđus.

Pargosopâmuš lii tuu já pargoadeleijee koskâsâš sopâmuš tast, moin iävtuiguin já maht tun poorgah, mutâ tom vyelemuuh iävtuh miärášuveh laavâ já pargoiähtusopâmušâi mield. Puávtáh ain sooppâđ pyerebeht ko maid laahâ já pargoiähtusopâmuš miäruštâllâv, mutâ hyenebeht ij pyevti sooppâđ.

Pargoäigi já pälkki

Merikoskâsâš pargoäigi lii laavâ mield enâmustáá 8 tijme peeivist já 40 tijmed ohhoost. Taan paijeel mannee pargo lii paijeelääigipargo. Pargoiähtusopâmušâst láá puáhtám sooppâđ uánihub pargoääigist. Tun koolgah finniđ pargovuáruluvâttâllâm ucemustáá oho ovdil liiston merkkejum vuossâmuu vuáru aalgâ. Ko listo lii almostittum, tom ij pyevti mutteđ innig oovtpiälálávt.

Jis tuu pargovuáru pištá paijeel 6 tiijme, tunjin kulá táválávt ucemustáá tijmepele kukkosâš purâdempuddâ. Purâdempuddâ puátá laavâst já lii pälhittes äigi, jis pargoiähtusopâmušâst ij lah soppum eresnáál. Tunjin pyehtih kuullâđ meiddei nk. kähvipuudah, moh kuleh pargoááigán. Toh láá távjá soppum pargoiähtusopâmušâin.

Jis pargovuáruh teivih oholoppáid tâi ehidáid, tain puátih táválávt laseh. Laahâ meerrid pasepeivisajanmáávsu já paijeelääigipargosajanmáávsuid, mutâ pargoiähtusopâmuš miäruštâl pälkkiaašijn stuárráámuu uási, tegu lávurdâhlase já ijjâpargolase. Täärhist pälkkirekinistmist, ete laseh láá maksum tunjin olmânáál.

Ovdâmerkkâ tast, maid pargoiähtusopâmuš já lahâasâttem tähidává tuu páálkán mađhâšem-, raavâdviäsu- já astoäigipalvâlusâi toimâsyergist ive 2022.

Pyeccen ferttee vuoiŋâstiđ

Pyeccen porgâm lii varâlâš tunjin, pargoskipáráid já pargotorvolâšvuotân, nuuvt ete ele moonâ pyeccen paargon.

Ko moonah uđđâ pargosajan, čielgâd, maht ovdâolmooš haalijd ete tun almottah tast jis puáccááh. Čielgâd meiddei, maggaar pargotiervâsvuođâhuolâttâs tuu pargosaajeest lii. Jyehi pargest lii vuoigâdvuotâ pargotiervâsvuotân.

Puoccâmääigi pargotiijmijd ij taarbâš porgâđ maŋa. Tust lii vuoigâdvuotâ uážžuđ päälhi puáccámpeeivi čuávvoo oovce argâpeeivist. Jis tun lah lamaš pargoost ucemustáá mánuppaje, uážuh oles päälhi. Jis tun lah lamaš pargoost vuálá mánuppaje, uážuh pele táválii pälhistâd. Táválávt pargoiähtusopâmušâst lii soppum pyerebeht. Talle tun uážuh tievâs päälhi eenâb ko oovce peeivist. Jis tun lah pyeccen paijeel 10 peivid, Kela máksá tunjin puoccâmpeiviruuđâ.

Maht pargokoskâvuotâ nohá tâi lopâttuvvoo?

Keččâlemääigi siste kuábáš peri puáhtá purgiđ pargosopâmuš luovâscelkkimäigittáá. Ton maŋa sehe pargee já pargoadeleijee kolgâv čuávvuđ luovâscelkkimääigi. Jis sopâmuš lii meriáigásâš, tom ij pyevti celkkiđ luovâs oovtpiälálávt.

Keččâlemäigi puáhtá leđe enâmustáá ihepeeli tâi vuálá ive pištee meriáigásii pargokoskâvuođâst enâmustáá peeli pargokoskâvuođâ pištemist. Pargoiähtusopâmušâst puáhtá leđe soppum meiddei uánihub keččâlemääigist.

Pargee ij taarbâš suujâ celkkiđ jieijâs luovâs, mutâ pargoadeleijest ferttee leđe vuáđustâs. Luovâscelkkim suijân puáhtá leđe:

Mušte, ete tust lii vuoigâdvuotâ väldiđ mield toorjâulmuu, jis pargoadeleijee haalijd adeliđ tunjin váruttâs tâi luovâscelkkimalmottâs. Toorjâolmooš puáhtá leđe veikâ pargosuojâlemaitârdeijee. Pargoh iä nuuvâ tállân luovâscelkkim tâi jieijâs luovâscelkkim maŋa, peic kuábbáá-uv tábáhtusâst puátá vistig luovâscelkkimäigi, mon ääigi pargoh juátkojeh táválii vyevi mield.

Jis tun páásáh pargottemmin, mušte almottâttâđ PI-toimâttâhân já uuccâđ pargottesvuođâruuđâ. Jis tun ciälháh jieijâd luovâs olmâ sujâttáá já páásáh pargottemmin, jieh uážu pargottesvuođâruuđâ tállân, peic kaareens.

Työelämänpelisäännöt.fi

Pargoelimân lahtojeh ennuv jieškote-uvlágán laavah, njuolgâdusah já toimâmvyevih. Jo-uv tun tuubdah jieijâd vuoigâdvuođâid já kenigâsvuođâid? Mij faallâp tunjin iššeen www.työelämänpelisäännöt.fi-palvâlus, mon vijđes tiätusiskáldâsâst västid pargoeellim lahâasâttem sehe aargâ kieŋŋâlávt tobdee Suomen Ammattiliittojen Keskusjärjestö (Suomâ Áámmátlitoi Kuávdášornijdâh) SAK.